Fabryka Kas Pancernych Zwierzchowskiego


Fabryka Kas Pancernych Zwierzchowskiego

Opisywany teren zajmują pozostałości dawnej hali Fabryki Kas Pancernych Zwierzchowskiego (w której był wcześniej Zakład Wyrobów Mechanicznych Prusta) oraz dwie kamienice, od zachodu (należąca do Prousta) oraz od południa (należąca do Zwierzchowskich). Była to ostatnia działająca na Nowej Pradze fabryka, istniejąca jeszcze przed I wojna światową. Do 2017 roku między zabudowaniami były pozostałości po sadzie. W 2009 roku drzewa zostały ozdobione galerią z wizerunkami świętych, jednakże osiem lat później wyciął je spadkobierca działki.

fabrykafabrykarejestr zabytkówrejestr zabytkówzabudowa śródmiejskazabudowa śródmiejska

Powiedz, jak bardzo lubisz to miejsce w Warszawie:

  • Ulice:   ulica Stalowa, ulica Strzelecka
  • Rok powstania:  1900-1913
  • Obszar MSI:  Nowa Praga
  • Wysokość:   12 m
  • Funkcja:  mieszkaniowa
  • Styl:  industralizm
  • Związane osoby: Domarackas Linas, Dębiński Szymon, Pulst Gustaw, Zwierzchowski Stanisław

Opis urbanistyczny:

Strzelecka 30/32

Teren Fabryki Stalobetonowych Kas Pancernych Stanisław Zwierzchowski i synowie (ul. Strzelecka #30/32) [8] jeszcze w 2015 roku zabudowany był budynkami hali głównej, magazynów i portierni. Budynki otaczały niewielki wybetonowany dziedziniec, na który można było wjechać przez dwuskrzydłową bramę. Detale architektoniczne nawiązywały do typowej architektury przemysłowej [3]. Po zakładach Uroda, była to druga i ostatnia fabryka działająca na Nowej Pradze nieprzerwanie od czasów przed I wojną światową [15].

Hala fabryki była założona na planie prostokąta, dwukondygnacyjna, niepodpiwniczona. Na dolnej kondygnacji miała układ trójnawowy, na drugiej wtórny podział na dwa trakty. Ściany hali były murowane z cegły ceramicznej, nieotynkowane. Stropy drewniane belkowe zostały wsparte na drewnianych, wzmocnionych stalowymi profilami słupach. Więźba była drewniana, dach dwuspadowy (częściowo pogrążony), kryty papą. Na parterze posadzka była betonowa, na piętrze z desek. Elewacja frontowa z dwiema ścianami szczytowymi była trójosiowa. Szczyty znajdowały się nad osiami. W osi środkowej po bokach umieszczono lizeny zwieńczone ceglanymi sterczynami. Między kolejnymi kondygnacjami przebiegały gzymsy z ukośnie układanych cegieł, a szczyty wieńczył taki sam gzyms koronujący. W osiach bocznych na obu kondygnacjach okna były zamknięte odcinkowym łukiem zaakcentowanym ceglanymi klińcami, w osi środkowej na dole były szerokie drzwi dwuskrzydłowe, a w górnej kondygnacji podwójne okno z prostym stalowym nadprożem. W trójkątnym szczycie znajdował się okulus. We wnętrzach zachowały się fragmenty dawnego wyposażenia, m.in. stalowa klatka schodowa z balustradą z kutych prętów [3].

Magazyny i portiernia miały założenie na planie prostokąta, parterowe, niepodpiwniczone, o jednotraktowym układzie wnętrz. Ściany były murowane z pustaków, a dach był jednospadowy z kratownicy [3].

Strzelecka 28

Przy ul. Strzeleckiej #28 znajduje się czteropiętrowa kamienica zbudowana przed 1939 rokiem. Jest w niej kilkanaście lokali mieszkalnych i jeden lokal usługowy w przyziemiu od strony ulicy. Na krótko przed wybuchem II wojny światowej należała do Szymona Dębińskiego. W 1945 roku kamienica przeszła na podstawie dekretu Bieruta na własność miasta. Jest ujęta w gminnej ewidencji zabytków [13].

Stalowa 47

Czteropiętrowa kamienica przy ul. Stalowej #47 została wzniesiona [20] w latach 1937-1938 przez Zwierzchowskich [15] w stylu modernistycznym [1]. Posiada kilkanaście lokali mieszkalnych oraz dwa lokale użytkowe w przyziemiu od strony ulicy. W 1945 roku kamienica przeszła na na własność miasta. Znajduje się w gminnej ewidencji zabytków [20].

Obiekty, pomniki, tablice:


Obiekty, pomniki, tablice

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XVIII wiek i wcześniej:

Ul. Strzelecka jest starsza od sąsiednich ulic. Figuruje już w opisie Pragi z 1792 roku w miejscu dzisiejszej ul. Ratuszowej [15].

XIX wiek:

Na wschód od XVIII-wiecznej ul. Strzeleckiej rozciągały się puste, piaszczyste pola, na których w 1861 roku Ksawery Konopacki założył osadę Nowa Praga. Nowopraskie przedłużenie ulicy o tej samej nazwie to dzisiejsza ul. Strzelecka. Pod koniec XIX wieku powstały budynki między ul. Kowelską i ul. Szwedzką [15].

Przy ul. Strzeleckiej 30/32 był początkowo Zakład Wyrobów Mechanicznych Gustawa Pulsta. Zakład powstał w 1887 roku, jednakże pod tym adresem działał zapewne od 1900 roku. Wcześniej funkcjonował przy ul. Strzeleckiej 28. Gustaw Pulst kupił pomiędzy 1911 a 1913 rokiem posesję nr 30 i wybudował piętrowy budynek fabryczny [15].

W 1899 roku przy ul. Stalowej 47 Emil Ignacy Rauer założył fabrykę wyrobów metalowych [21].

W 1905 roku zakład Pulsta produkował maszyny dla przemysłu tabacznego, drzewnego, papierniczego i spożywczego, np. maszyny do rżnięcia i rąbania cukru. W ofercie były też urządzania do pieców dla piekarń. Zatrudnionych było wtedy 16 robotników. W czasie I wojny Pulstowie wyprowadzili się z Nowej Pragi [15] i zakończyli działalność w Warszawie.

Okres międzywojenny:

Po I wojnie światowej zakład Pulsta przejął Stanisław Zwierzchowski. Oprócz Stanisława, współwłaścicielami fabryki byli jego synowie Alfred i Stanisław oraz Halina Zwierzchowska. Fabryka Zwierzchowskich wytwarzała kasy pancerne, urządzenia skarbców pancernych oraz szkatuły pancerne [15].

W latach 1937-1938 Zwierzchowscy zbudowali dla siebie po sąsiedzku kamienicę przy ul. Stalowej 47 [15].

II wojna światowa i Powstanie Warszawskie:

Przy ul. Stalowej 47 podczas okupacji (od 1941 roku) mieszkał kpt. Wacław Janaszek, ps. Bolek [22].

Odbudowa stolicy:

W 1947 roku powstała spółdzielnia pracy Skarbiec. Stworzyła ją grupa specjalistów konstrukcji metalowych. Przystąpił do niej również Zwierzchowski i jako wkład do wspólnego majątku wniósł swoją fabrykę przy ul. Strzeleckiej [15]. Od tej chwili fabryka nie zmieniała już właściciela, pozostając do końca przy nazwie Skarbiec - Specjalistyczna Spółdzielnia Pracy [1].

Czasy PRL-u:

Budynek przy ul. Stalowej 47 w latach 60-tych XX wieku został wyróżniony nagrodą za najlepiej zarządzany budynek w Warszawie. Mieszkańcy długo wspominali rosnący między fabryką Zwierzchowskich i kamienicą sad wiśniowy [1].

Przemiany 1989-2000:


Przemiany 1989-2000

Niestety nie wiemy nic o tym miejscu w wybranym temacie.

XXI wiek:

Teren Skarbca został opuszczonyprzez pracowników na początku 2000 roku. Obiekt zaczął ulegać stopniowej degradacji [2]. Do środka można było dostać się do problemu, na miejscu stał opuszczony sejf (do chwili, gdy wyniosła go ekipa kręcąca w pobliżu zdjęcia) [1]. Obiekty, w tym zabytkowa hala fabryczna, stały się miejscem schadzek okolicznych bezdomnych [8], zabaw młodzieży [5] oraz składowiskiem śmieci [8]. Skarbiec był zarządcą gruntu do 2010 roku [2], kiedy spadkobiercy Zwierzchowskich sprzedali zrujnowany obiekt [1]. Inwestorem i właścicielem działki stali się Zbigniew Wydrzyński i Agnieszka Wydrzyńska. W 2015 roku [6] podjęto się rozbiórki, która objęła jedynie budynki magazynowe i portiernię, natomiast nie ingerowała w halę, której elewacja frontowa została wpisana do rejestru zabytków (wpis nr A-1092 z 2012 roku [4]) [1]. Teren działki został ustanowiony strefą otoczenia zabytku [7]. Choć prace miały przebiegać ręcznie, pojawiła się tam też koparka [1]. 22 czerwca 2015 roku prace rozbiórkowe zostały zakończone [7], bez uszkodzenia hali.

Budynek zreprywatyzowanej kamienicy przy ul. Stalowej 47 na początku XX wieku wrócił do spadkobierców, a dotychczasowi mieszkańcy zostali przesiedleni. Mieszkania zostały sprzedane w 2016 roku na wolnym rynku [17]. Podwórko było miejscem lokalnych inicjatyw, m.in. koncertów podczas Święta Ulicy Stalowej i Nowej Pragi [18].

Aleja Świętych Patronów

Po wejściu na podwórko budynku przy ul. Strzeleckiej 28 do 2017 roku można było zobaczyć wizerunki świętych namalowane na pniach drzew [12], w miejscu ubytków kory. Warto było obejść każde drzewo, bo nie wszystkie malowidła są widoczne z daleka [14]. To tzw. Aleja Świętych Patronów, stworzona przez litewskiego artystę Linasa Domarackasa [12]. Na podwórko można było się również dostać od południowej strony (pusta działka między budynkami przy ul. Stalowej 41 i 47). Aleja powstała w ramach akcji Kobierce V, zorganizowanej przez Stowarzyszenie Teatralne Remus w 2009 roku [14].

W związku z aferą reprywatyzacyjną w 2016 roku wiele gruntów trafiło do prywatnych rąk. Dysponujący terenami, korzystając z tzw. ustawy Szyszki chętnie wycięli drzewa. Spotkało to też działkę przy ul. Stalowej 47 [16]. W lutym 2017 roku mimo blokady mieszkańców, interwencji urzędników i policji nie udało się wstrzymać wycinki [19]. Wycięto prawie wszystkie, ok. stuletnie drzewa [16], także te tworzące Aleję Świętych Patronów. Firma deweloperska AWZ-ET, w której pracuje Anna Wydrzyńska, córka właścicieli działki, wniosła też o wydanie decyzji o warunkach zabudowy [19].

Baza stron www, gdzie można znaleźć grafiki:

Brama fabryki

[2006] Brama fabryki (źródło)

Fabryka Kas Pancernych

[2006] Fabryka Kas Pancernych (źródło)

Fabryka

[2010] Fabryka (źródło)

Fabryka

[2010] Fabryka (źródło)

Fabryka

[2010] Fabryka (źródło)

Fabryka

[2010] Fabryka (źródło)

Fabryka

[2010] Fabryka (źródło)

Fabryka

[2010] Fabryka (źródło)

Fabryka

[2010] Fabryka (źródło)

Fabryka

[2010] Fabryka (źródło)

Fabryka

[2010] Fabryka (źródło)

Strzelecka 30/32

[2012] Strzelecka 30/32 (źródło)

Fabryka Kas Pancernych

[2012] Fabryka Kas Pancernych (źródło)

Fabryka Kas Pancernych

[2012] Fabryka Kas Pancernych (źródło)

Fabryka Kas Pancernych

[2012] Fabryka Kas Pancernych (źródło)

Fabryka Kas Pancernych

[2012] Fabryka Kas Pancernych (źródło)

Fabryka Kas Pancernych

[2012] Fabryka Kas Pancernych (źródło)

Aleja Świętych Patronów

[2012] Aleja Świętych Patronów (źródło)

Aleja Świętych Patronów

[2012] Aleja Świętych Patronów (źródło)

Aleja Świętych Patronów

[2012] Aleja Świętych Patronów (źródło)

Aleja Świętych Patronów

[2012] Aleja Świętych Patronów (źródło)

Aleja Świętych Patronów

[2012] Aleja Świętych Patronów (źródło)

Fabryka

[2013] Fabryka (źródło)

Opuszczona Fabryka Kas Pancernych

[2013] Opuszczona Fabryka Kas Pancernych (źródło)

Opuszczona Fabryka Kas Pancernych

[2013] Opuszczona Fabryka Kas Pancernych (źródło)

Opuszczona Fabryka Kas Pancernych

[2013] Opuszczona Fabryka Kas Pancernych (źródło)

Stalowa 47

[2014] Stalowa 47 (źródło)

Stalowa 47

[2014] Stalowa 47 (źródło)

Rozbiórka

[2015] Rozbiórka (źródło)

Teren nieruchomości po zakończeniu rozbiórki

[2015] Teren nieruchomości po zakończeniu rozbiórki (źródło)

Teren hali przed rozbiórką

[2015] Teren hali przed rozbiórką (źródło)

Teren hali po rozbiórce

[2015] Teren hali po rozbiórce (źródło)

Strzelecka 28

[2015] Strzelecka 28 (źródło)

Fabryka Kas Pancernych

[2015] Fabryka Kas Pancernych (źródło)

Fabryka Kas Pancernych

[2016] Fabryka Kas Pancernych (źródło)

Fabryka Kas Pancernych

[2016] Fabryka Kas Pancernych (źródło)

Fabryka Kas Pancernych

[2016] Fabryka Kas Pancernych (źródło)

Fabryka

[2017] Fabryka (źródło)

Wycinka drzew

[2017] Wycinka drzew (źródło)

Wycinka drzew

[2017] Wycinka drzew (źródło)

Opis przygotowano: 2017-11