Instytut Lotnictwa (al. Krakowska #110/114) to państwowy instytut badawczy. Działalność placówki skupia się na świadczeniu usług projektowych i ekspertyzach w zakresie lotnictwa i kosmonautyki. Instytut prowadzi współpracę międzynarodową z krajami Unii Europejskiej, z firmami General Electric, Boeingiem, Airbusem i Pratt & Whitney. Dzieli się na sześć głównych pionów merytorycznych: Centrum Badań Materiałów i Konstrukcji, Centrum Nowych Technologii, Centrum Technologii Kompozytowych, Centrum Technologii Kosmicznych, Centrum Transportu i Konwersji Energii oraz Engineering Design Center [2].

Zakłady znajdują się w bezpośrednim sąsiedztwie lotniska na Okęciu. Od strony wschodniej przylegają do pasów startowych. Od południa sąsiadują z zakładami PZL. Z dawnej zabudowy zachowało się stosunkowo niewiele. Najstarsze piętrowe budynki pochodzą z lat 20-tych XX wieku. Otrzymały klasycyzujący detal w postaci lizen i gzymsów. Hale, w większości wybudowane w początku lat 50-tych XX wieku, znajdują się w południowej części. Składają się z połączonych ze sobą hal nakrytych dachami łukowymi z elementami łupinowymi, a w części od strony lotniska sąsiadują z dużym hangarem. Hale w większości powstały w oparciu o technologię szkieletu żelbetowego i ścian z cegły silikatowej. Późniejsze obiekty budowano w konstrukcji stalowej. Budynki biurowe powstawały od lat 50-tych do lat 80-tych XX wieku [13]. Kompleks składa się z kilkunastu budynków oznaczonych literami: A (wartownia), Sz, X (X1, X2, X3), Ls, B1, R1, R, T1, T i TB (magazyn książek), P, MS, NW, K, S8, MP67, Gn-1, Gn, CTG, T4, N1, N, HPT, E i Z2, S, L i L2, H3, H2, T3, B, C, D, H4, W1 i W2 i H, Mn i Mn2, D2, D1.

Rowerownia

Pierwsze pomieszczenia do przechowywania rowerów powstały w 2004 roku. Od tego czasu były kilkakrotnie rozbudowywane i ulepszane. W 2016 roku została otwarta tu największa w Polsce rowerownia na kilkaset jednośladów. Są to ogrzewane pomieszczenia do przechowywania rowerów, osobne szatnie dla pań i panów z prysznicami, 450 szafek i samoobsługowa stacja do naprawy rowerów [11].

Biblioteka

Biblioteka Naukowo-Techniczna powstała w 1926 roku. Pełni ona rolę centralnej biblioteki lotniczej w Polsce. Księgozbiór to około 80 000 woluminów książek i 70 tytułów czasopism. W zbiorach znajduje się ponadto 5500 mikrofilmów z prac i publikacji naukowych oraz firmowe materiały reklamowe. Biblioteka posiada również zbiory lotnicze, takie jak księgozbiór Czesława Zbierańskiego, a także zbiór prac dyplomowych wykonanych w Instytucie [2].

T1, T3, N3

Instytut posiada w sumie pięć tuneli aerodynamicznych (T1, T3, N3) [3], w tym największy w naszej części Europy tunel aerodynamiczny małych prędkości T3 [3]. T3 jest tunelem atmosferycznym o obiegu zamkniętym z otwartą przestrzenią pomiarową o średnicy 5 m i długości 6.5 m. Można osiągnąć w nim maksymalną prędkość 57 m/s. Przepływ powietrza jest wytwarzany przez 8-łopatowy wentylator o średnicy 7 m, napędzany silnikiem o mocy 1.5 MW. Tunel N3 jest typu wydmuchowego z częściową recyrkulacją powietrza i może pracować w trzech zakresach: pod- około- i nad-dźwiękowym. Przestrzeń pomiarowa ma wymiary 0.6 m x 0.6 m [4].

X - Centrum Innowacyjnych Technologii Lotniczych i Kosmicznych

Firma Skanska wybudowała nowoczesny budynek edukacyjno-naukowy. Część inwestycji została sfinansowana ze środków unijnych [6]. Budowa została wykonana w 2014 roku. Powierzchnia całkowita czterokondygnacyjnego gmachu wynosi 11000 m2 [7]. Tworzy go zespół czterech budynków ułożonych w kształcie litery H. W obiekcie znajdują się pomieszczenia dla dyrekcji, laboratoria, sale konferencyjne i wykładowe, audytorium a także ogólnodostępną stołówkę na parterze [8]. W części środkowej ulokowano pomieszczenia reprezentacyjne, po bokach znalazły się przestrzenie biurowe i naukowe. Chłodne powierzchnie z płyt włóknocementowych połączono ze stalą i szkłem, kreując pełne światła, stonowane i neutralne przestrzenie. Centrum zostało zaprojektowane przez szczecińską pracownię Metropolis (Remigiusz Smolik, Maria Maciejewska) [9]. Elewacje z płyt firmy Euronit wykonała firma Drewpark. Wysokość obiektu wynosi 18 metrów. Wartość projektu to ponad 37.9 mln zł. Dofinansowanie unijne pokryło 32.2 mln zł [8].

CTG - Centrum Turbin Gazowych

W 2016 roku Instytut Lotnictwa otworzył Centrum Turbin Gazowych z bazą laboratoryjną oraz największą na świecie komorą próżniową (mierzy 12 metrów długości, 5.5 metra szerokości, a jej całkowita waga to 177 ton). Budowa była wynikiem współpracy z Wojskową Akademią Techniczną oraz Politechniką Warszawską i trwała niecały rok. W obiekcie znalazło zatrudnienie 260 polskich inżynierów. Całkowity koszt wyniósł ponad 100 mln złotych. Trzykondygnacyjny budynek składa się z hali napraw, w której prowadzone będą prace monterskie, lutownicze i spawalniczo-szlifierskie, warsztatu innowacji, czyli nowoczesnej prototypowni wyposażonej m.in. w drukarki 3D, hali montażowej z dwiema suwnicami dwubramowymi o udźwigu 50 ton każda (tu umieszczona jest turbina gazowa) oraz z inżynierskich biur projektowo-serwisowych [20].

Mn2 - budynek biurowy

Obiekt powstał w 2010 roku. Ma od czterech do pięciu kondygnacji naziemnych o powierzchni użytkowej 1563 m2. Przestrzenie biurowe zaprojektowano jako openspace, z wydzielonymi gabinetami kierownictwa. Na każdej kondygnacji znajdują się niewielkie sale konferencyjne. Ostatnia kondygnacja posiada antresolę i wyjście na taras dachowy [21].

Ls - budynek biurowo-laboratoryjny

Częściowo podpiwniczony dwukondygnacyjny budynek w kształcie prostokąta posiada jedną klatkę schodową o konstrukcji żelbetowej oraz dwa wejścia główne. Dachy nad halą główną, częścią biurową wzdłuż hali oraz częścią biurową poprzeczną do hali są dwuspadowe, oparte na dźwigarach strunobetonowych z betonem spadkowym, kryte papą. Budynek ma konstrukcję słupową żelbetową. Ściany zewnętrzne kondygnacyjne zbudowane zostały z cegły pełnej oraz prefabrykatów żelbetowych [23].

D1 - budynek biurowy

Budynek D1 zlokalizowany został przy głównym wjeździe. Powstał w latach 70-tych XX wieku z przeznaczeniem na biura. Został gruntownie wyremontowany w latach 2006-2007, kiedy wykonano podział na część ogólnodostępną oraz strefę biur. Zespoły funkcjonalne połączone zostały dwiema klatkami schodowymi, zespołem korytarzy i windą [24].

Najstarsze wzmianki na temat Okęcia pochodzą z XV wieku. Zamieszkiwała je szlachta pieczętująca się herbami Prus, która z czasem przybrała nazwisko Okęckich. W 1652 roku wieś zakupił proboszcz drohicki i archidiakon pułtuski Paweł Petrykowski. W kolejnym wieku osadę nabył adiutant królewski, generał Arnold Byszewski. Okęcie wraz z Rakowem i Marcinkówką weszło w skład wielkiego majątku Łabęckich [18]. Tereny Instytutu Lotnictwa najprawdopodobniej były przez ten czas niezabudowane.

Do 1918 roku Okęcie było typową osadą rolniczą. W tym roku Ministerstwo Spraw Wojskowych zawarło ze Spółką Akcyjną Francusko-Polskich Zakładów Samochodowych i Lotniczych Francopol umowę na budowę kilku tysięcy samolotów i silników lotniczych. W miejscu obecnego Instytutu rozpoczęto budowę fabryki [18].

W 1923 roku do Okęcia doprowadzono jednotorową linię tramwajową. W 1925 roku Rada Miejska podjęła decyzję o wykupieniu z rąk dotychczasowych właścicieli majątków Okęcia, Paluch oraz Służewiec [18].

Ministerstwo Spraw Wojskowych rozwiązało umowę ze spółką Francopol, która nie dotrzymała zobowiązań, gdyż zdołała jedynie wybudować dwa niewielkie i słabo wyposażone budynki. Obiekty te zostały przejęte przez Polskie Zakłady Skoda S.A. W 1927 roku uruchomiono tu Fabrykę Silników Lotniczych [18], która następnie przyjęła nazwę: PZL – Wytwórnia Silników Lotniczych nr 1 (WS-1) [17]. PZL WS-1 budowała silniki lotnicze, przede wszystkim silniki gwiazdowe na licencji brytyjskiej firmy Bristol (Bristol Pegasus, Bristol Mercury) [22].

Państwowe Zakłady Lotnicze (PZL)

Państwowe Zakłady Lotnicze (PZL), mające obecnie adres przy al. Krakowskiej 110/114 (sąsiednia działka), były pierwszą w Polsce fabryką samolotów, założoną 21 maja 1910 roku przez Warszawskie Towarzystwo Lotnicze Awiata. Inicjatorem jej budowy był Stanisław Lubomirski. Poza produkcją samolotów, od czerwca 1911 roku wytwórnia prowadziła Szkołę Pilotażu. W grudniu 1918 roku Sztab Wojska Polskiego otworzył Centralne Warsztaty Lotnicze. W styczniu 1928 roku CWL przekształcone zostały w Państwowe Zakłady Lotnicze (PZL), a w 1934-1935 roku przeniesiono je z ul. Puławskiej do zabudowań na Paluchu [16].

W skład koncernu PZL wchodziły dwie fabryki: Wytwórnia Płatowców Nr 1(na Paluchu) oraz Wytwórnia Silników Nr 1 (na Okęciu) [18]. Wytwórnię Silników umieszczono w miejscu Fabryki Silników Lotniczych należącej do Polskich Zakładów Skoda. Wytwarzano w niej silniki lotnicze polskiej konstrukcji. Do września 1939 roku wykonano 1350 wyrobów finalnych, a miesięczną zdolność produkcyjną zakładu ocenia się na 55 silników [18]. WS-1 była jednym z zakładów otaczających lotnisko i otwarty w 1934 roku nowoczesny port lotniczy na Okęciu, położony w północnej części. Na północno-wschodnim skraju lotniska zlokalizowano bazę dla lotnictwa wojskowego, na wschód znajdowały się Doświadczalne Warsztaty Lotnicze, na południowym skraju mieściła się Wytwórnia Płatowców [15].

Instytut Lotnictwa

W powołanej 28 listopada 1918 roku Sekcji Żeglugi Napowietrznej Ministerstwa Spraw Wojskowych utworzono pod kierunkiem płk inż. Jana Wroczyńskiego Dział Naukowo-Techniczny, przemianowany następnie na Wydział Naukowo-Techniczny. W 1921 roku Wydział Naukowo-Techniczny został przekształcony w Wojskową Centralę Badań Lotniczych (WCBL). Do 1923 roku w WCBL było zatrudnionych 12 osób. 1 sierpnia 1926 roku WCBL przemianowano na Instytut Badań Technicznych Lotnictwa (data jest uważana za rozpoczęcie działalności Instytutu Lotnictwa [1]), a ten z kolei w 1936 roku na Instytut Techniczny Lotnictwa. W 1931 roku liczba pracowników IBTL wynosiła 177 osób, a w 1936 roku zatrudniano 700 osób [10]. Instytut wydawał zeszyty naukowe [2]. W latach 1926-1939 skupiał się przede wszystkim na badaniu i certyfikowaniu samolotów, zwłaszcza wojskowych [1]. Do momentu wybuchu II wojny światowej w IBTL-ITL przebadano ponad 140 samolotów i szybowców [10].

Pierwszego września 1939 roku na lotnisko spadły bomby. 8 września niemiecka 1 dywizja pancerna dotarła do Raszyna, a około godziny 15.00 zajęła Okęcie. Tu też ustawiono nieprzyjacielskie działa, które ostrzeliwały stolicę. 11 września dowództwo obrony Warszawy zadecydowało, że należy zorganizować wypad na zajęte przez Niemców tereny Okęcia. Niemcy zabili, zranili lub wzięli do niewoli około 280 żołnierzy oraz zniszczyli 7 czołgów [15].

W Wytwórni Silników PZL znajdowała się główna kwatera dowódcy niemieckiej 8 armii gen. Blaskowitza. 27 września rozpoczęły się rozmowy rozejmowe z Niemcami [18]. Na terenie Instytutu 28 września 1939 roku generał Kutrzeba podpisał akt kapitulacji Warszawy [15].

W latach wojny Instytut przerwał swoją działalność, a kadra podjęła pracę w renomowanych placówkach zagranicznych, szczególnie w Anglii [2]. W ramach struktur Armii Krajowej powstał zespół o kryptonimie Dural, nawiązujący do przedwojennej tradycji Instytutu [10]. Na Okęciu nadal istniały zakłady przekształcone przez koncern Daimler-Benz w Zakłady Remontowe Silników Lotniczych. Zajmowały się one naprawą oraz produkcją silników BMW, JOMO i Daimler-Benz. Zatrudnieni w fabryce polscy robotnicy przeprowadzili kilka udanych akcji sabotażowych [18].

1 sierpnia 1944 roku przeprowadzono natarcie a lotnisko, w którym poległo ok. 125 żołnierzy kompani Anna. Tego samego dnia rozpoczęła się pacyfikacja Okęcia. W zakładach PZL-u dokonywano egzekucji [18]. Większość zabudowy zakładów została zniszczona w 1944 roku [15]. Po upadku Powstania Warszawskiego Niemcy przystąpili do likwidacji Zakładów Remontowych Silników Lotniczych. Cenniejsze maszyny wywieziono na zachód, a cały teren zaminowano. Tuż przed opuszczeniem miasta wysadzono w powietrze wszystkie budynki o znaczeniu strategicznym: m.in. Dom Społeczny zbudowany przez PZL, hangary oraz wieżę ciśnień [18].

Z ocalałych budynków Wytwórni Silników Nr 1 po wojnie utworzono Centralne Studium Samolotów (CSS) przekształcone później w WSK-4, następnie w WSK-Okęcie [15].

We wrześniu 1945 roku ruszyła linia tramwajowa przewożąca ludzi na trasie Okęcie-Plac Starynkiewicza. W 1946 roku w ocalałych pomieszczeniach Wytwórni Płatowców i Wytworni Silników powstało Centralne Studium Samolotów (CSS), później Wytwórnia Sprzętu Komunikacyjnego (WSK-4). Zajmowało się ono produkcją lekkich samolotów wielozadaniowych [18].

Również w 1946 roku w oparciu o członków zespołu Dural oraz inżynierów powracających z emigracji utworzono Instytut Techniczny Lotnictwa (ITL) [10], którego zadaniem było prowadzenie prac naukowo-badawczych [18]. Ponadto Instytut prowadził badania homologacyjne. W 1948 roku Instytut zmienił nazwę na Główny Instytut Lotnictwa, a 1952 roku nadana mu nazwa, którą posługuje się do dziś [1].

W 1946 roku przeprowadzono próby samolotu LWD Szpak-2, a w rok później szybowca IS-1 Sęp. Następnie były SZD-6 Nietoperz, SZD-8 Jaskółka, SZD-9 Bocian, SZD-19 Zefir, SZD-24 Foka [10]. W 1948 roku pracowano nad bezzałogowym samolotem rozpoznawczym SWS "Upiór" oraz kierowaną bombą ślizgową BSS (BSK). Prof. Zbigniew Brzoska oraz dr Ryszard Orłowski opracowali koncepcję rotodyny, czyli hybrydy samolotu i wiatrakowca [10].

W 1951 roku dzielnica Okęcie została przyłączona do Warszawy [18].

W 1952 roku utworzono w Instytucie Lotnictwa biura konstrukcyjne: samolotów szkolno-treningowych, śmigłowcowe, lekkich samolotów transportowych oraz silnikowe. W pierwszym, kierowanym przez wizjonerskiego Tadeusza Sołtyka, powstawały kolejne generacje samolotów szkolnych dla wojska: "Chwat", "Junak", "Bies", " Iskra", „Wilga”, „Kruk” i ponaddźwiękowy „TS-Grot”. W latach 50-tych XX wieku inżynierowie Instytutu zaprojektowali pierwsze rodzime konstrukcje śmigłowców: BŻ-1 GIL, BŻ-4 Żuk i JK-1 Trzmiel. Pracowano też nad celami latającymi TC-1, Spec-3 i Spec-4, w tym naddźwiękowymi Mak-11, Mak-30 i Hal-30. Większość projektów nie została zrealizowana [10].

W latach 60-tych XX wieku powstał projekt dwusilnikowego samolotu wielozadaniowego TC-Borsuk i samolotu akrobacyjnego TC A 68. W 1971 roku w przeprowadzono badania śmigłowca SM-1, wyposażonego w dodatkowe skrzydła. W latach 70-tych XX wieku wzrosło zaangażowanie Instytutu Lotnictwa w prace dotyczące agrolotnictwa, m.in. powstał projekt latającego laboratorium Lala-1 [10].

W latach 90-tych XX wieku głównym zadaniem było doprowadzenie samolotu PZL I-22 "Iryda" do pełnej użyteczności wojskowej. Wraz z przemianą ustrojową Instytut uruchomił program samolotów lekkich. Opracowano samolot I-23 "Manager". Na przełomie lat 1991/1992, przeprowadzono prace koncepcyjne nad śmigłowcem szturmowym. Opracowano również balonowe stanowisko obserwacyjne BOS-2. W latach 1992-1993 powstały motolotnie ZEM-92 i ZEM-93. W 1995 roku został ukończony samolot sportowy AT-2, a dwa lata później Aero AT-3 [10].

Wśród projektów z okresu 1990-2000 trzeba wyróżnić projekt dwumiejscowego samolotu szkolnego I-25 As, dwumiejscowego śmigłowca szkolno-patrolowego IS-2 oraz poduszkowca patrolowo-ratunkowego PRP-560 Ranger. Aktualnie Instytut Lotnictwa jest placówką, która specjalizuje się w świadczeniu najwyższej jakości badań [1]

W 1995 roku Okęcie weszło w skład Dzielnicy Włochy [18].

W 2008 roku Instytut uruchomił ogólnopolski program Era Inżyniera, skierowany do młodzieży, mający na celu popularyzację i podniesienie prestiżu zawodu inżyniera [2]. 23 października 2009 roku odbyła się pierwsza Noc Instytutu Lotnictwa [2], realizowana cyklicznie.

W 2011 roku zespół przystankowy Cyprysowa otrzymał nazwę Instytut Lotnictwa [14].

19 października 2014 roku na terenie Instytutu Lotnictwa rozegrano pierwsze zawody biegowe na dystansie 5 km, w których wzięło udział 400 osób. Inicjatorem corocznej imprezy stał się Engineering Design Center [2].

W latach 2011-2016 Instytut Lotnictwa zwiększał co roku zatrudnienie średnio o 150-200 absolwentów uczelni technicznych. Zbudowano trzy nowe budynki biurowe oraz cztery nowoczesne laboratoria. Większość obiektów powstało w ramach współpracy z General Electric [5]. Wykonano parking i rozebrano część starszych obiektów (m.in. trzy kominy budynku S8) [12].