Ogród Botaniczny w Powsinie (Polska Akademia Nauk (PAN) Ogród Botaniczny - Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej w Powsinie, ul. Prawdziwka #2) prowadzi badania naukowe w zakresie botaniki doświadczalnej i stosowanej, biotechnologii i genetyki roślin, ekologii stosowanej, różnorodności biologicznej oraz ochrony przyrody i środowiska, gromadzi i udostępnia kolekcje roślinne oraz prowadzi banki nasion. Część działań dotyczy edukacji oraz popularyzacji wiedzy [1]. Ogród zajmuje powierzchnię ok. 40 ha, z czego zwiedzającym udostępniono około 30 ha. Pozostałe 10 ha zajmują tereny gospodarcze, zaplecze do prowadzenia doświadczeń polowych, a także szkółki służące do rozmnażania roślin [17].

Ogród znajduje się na skarpie wiślanej, na skraju równiny pradoliny Wisły (kilkaset lat temu Powsin leżał bezpośrednio nad Wisłą) [16]. Charakterystyczna jest skarpa oraz występujące wąwozy. Jest położony na górnym tarasie doliny Wisły, na wysokości 87-102 m n.p.m. Znajduje się w strefie klimatu przejściowego z wyraźnymi wpływami kontynentalnymi. Średni roczny opad wynosi 512 mm z wahaniami od 355 mm w 1976 roku do 658 mm w 1981 roku. Minimalna temperatura wyniosła tu -37.0 stopnia Celsjusza (14 stycznia 1987 roku), a maksymalna 33.1 stopnia Celsjusza (1 czerwca 1979 roku). Dominują lekkie gleby typu bielicowego, zwykle IV klasy [17].

Do ogrodu prowadzą dwa wejścia od Lasu Kabackiego oraz od ul. Prawdziwka (wejście główne). Od południa jest także parking (płatny w święta i weekendy) oraz stoiska dla rowerzystów [22]. Na terenie ogrodu zabronione jest zrywanie roślin, palenie papierosów i spożywanie alkoholu, słuchanie muzyki, wprowadzanie psów i rowerów. Alejki w większości są asfaltowe i szerokie [20].

Ogród botaniczny to nie tylko kolekcja roślin. Odbywają się tu koncerty Międzynarodowego Festiwalu Muzycznego "Floralia Muzyczne - muzyka w Kwiatach" [22] organizowanego wraz z Towarzystwem im. Fryderyka Chopina [39]. Festiwal odbywa się od 1996 roku, a jego pomysłodawczynią była Anna Maria Stańczyk [23]. Cyklicznie organizowany jest po ścieżkach ogrodu bieg "Botaniczna Piątka" na dystansie 5 km. Charakterystyczny jest Miesiąc Japoński związany z kwitnieniem ozdobnych wiśni [39]. Częste są też wystawy malarstwa i ekspozycje rzeźb, przykładowo 17 kamiennych i brązowych posągów "Spotkanie z bogami Indii" w części poświęconej roślinności tropikalnej [22].

Kolekcje roślin

W ogrodzie udało się zgromadzić ponad 8600 taksonów (tzn. gatunków i odmian) [17], w tym wiele roślin, które już nie występują w naturze, niektóre od setek lat. Ważnym elementem zbiorów są banki nasion roślin przechowywanych w bardzo niskiej temperaturze.

Ogród podzielony jest na kilka działów udostępnionych do zwiedzania. W części zachodniej, sąsiadującej z zapleczem techniczno-badawczym, zamkniętym dla odwiedzających znajduje się dział roślin użytkowych i ozdobnych. Tworzą go kolekcje (patrząc od północy) roślin leczniczych i przyprawowych, ogród warzywny, roślin sadowniczych w tym dawnych odmian jabłoni, odmian róż, roślin cebulowych i kłączowych, a przy południowym wejściu ogromny ogród bylinowy. W części północnej oraz południowej znajduje się dział arboretum z kolekcją drzew. W centrum i wzdłuż wschodniego ogrodzenia mieści się dział flory Polski, w tym w części centralnej mieści się na wzgórzach kolekcja roślin z Tatr, z Beskidów i Sudetów. Czwarty dział roślin egzotycznych z kolekcją roślin tropikalnych i subtropikalnych mieści się w szklarni niedaleko południowego wejścia do ogrodu.

Ponadto w budynkach znajdują się kriogeniczne kolekcje nasion żyta i dzikich gatunków, nasion zagrożonej flory Polski oraz pąków jabłoni.

Kolekcja roślin leczniczych i przyprawowych liczy ponad 300 taksonów i zajmuje obszar 0.1 ha. Zgromadzono tu rośliny wykorzystywane w medycynie akademickiej, ludowej, homeopatii i aromaterapii całej Eurazji i Ameryki Północnej, w tym gatunki syberyjskie, dalekowschodnie i środkowo-azjatyckie, również gatunki użytkowane w epoce kamienia, starożytności i średniowieczu. Można tu zobaczyć świdośliwki (dawne zamienniki rodzynek i daktyli) czy dzięgiel (stosowany przeciwko dżumie, cholerze i wampiryzmowi). Od końca 2020 roku prowadzone są prace związane z przeniesieniem kolekcji w nowe miejsce, do kwatery sąsiadującej z kolekcją warzywną [3].

Kolekcja roślin warzywnych zajmuje ok. 0.15 (1 [18]) ha i liczy 200 taksonów. Są w niej gatunki i odmiany warzyw, przede wszystkim polskiej hodowli, jak również gatunki mało znane i rzadko uprawiane (marek kucmerka, topinambur, jarmuż, salsefia, skorzonera, głąbigroszek szkarłatny [6], kard, fenkuł, szpinak nowozelandzki [18]). Rośliny warzywne w kolekcji są jednoroczne, posadzone w grupach np. dyniowate obok siebie [6]. Kolekcja jest jedyną tego typu kolekcją w polskich ogrodach botanicznych [18].

Kolekcja drzew i krzewów owocowych składa się z trzech części. W pierwszej, założonej w latach 1986-1989, znajdują się rośliny sadownicze polecane do uprawy w ogródkach przydomowych i na działkach (309 taksonów). Drugą część kolekcji, założoną w latach 1992-1993, stanowią nie uprawiane bądź całkiem zapomniane odmiany jabłoni (m.in. Kosztela, Papierówka, Malinowa Oberlandzka, Złota Reneta, czy XII-wieczne Aporta i Bursztówka Szlachetna). Trzecia część kolekcji (ok. 200 gatunków) to gatunki, które są dzikimi przodkami roślin sadowniczych i rodzą jadalne owoce, w tym jabłoń Siewersa uważana za przodka jabłoni uprawnej. Godna uwagi jest też kolekcja borówek [5]. W czasie kwitnięcia wiśni odbywają się w ogrodzie różne imprezy, wieszane są lampiony, organizowane są wystawy o Japonii [21].

Kolekcja Narodowa Odmian Uprawnych Róż (obejmuje kilka części położonych w różnych miejscach, w tym po wschodniej stronie alei biegnącej od północnego wejścia) zajmuje ok. 1 ha i liczy ok. 1000 taksonów. Powstała w 1998 roku, a w 2008 roku uzyskała status kolekcji narodowej. To największa kolekcja róż w kraju. Historyczne odmiany róż, które można obejrzeć to m.in. Shailers White Moss (z 1788 roku), Cardinal de Richelieu (z 1840 toku), Zephirine Drouhin (z 1868 roku) czy Variegata di Bologna (z 1909 roku). Częścią kolekcji jest Ogród Testowy Nowych Odmian Róż, który powstał w 2018 roku i do którego hodowcy mogą przesyłać wyhodowane przez siebie odmiany, które jednocześnie biorą udział w konkursie Warsaw Rose Trials. Ogród Testowy składa się z dwóch części: odmiany nie znajdujące się jeszcze na rynku oraz odmiany, które właśnie na rynek wprowadzono [4].

Kolekcja roślin cebulowych, kłączowych i bulwiastych zajmuje ok. 0.3 ha i liczy ok. 1100 taksonów. Są tu przede wszystkim rodziny czosnkowatych, liliowatych, irysowatych i amarylkowatych. Na cienistej rabacie, po północnej stronie szpaleru cisów, posadzone gatunki kwitnące wczesną wiosną, w tym krokusy, narcyzy i szachownice. W 2004 roku do kolekcji powróciły tulipany, których zgromadzono 250 odmian. Jest też 50 odmian czosnków, posadzonych na kwaterze wysypanej żwirem. Zbiór kosaćców liczy 234 odmiany ze środowisk wodnych, bagiennych, wilgotnych i suchych. W kolekcji jest też około 100 odmian lilii, 180 odmian mieczyków i 50 odmian pacioreczników. Są też trujące zimowity i szafran (jedna z najdroższych przypraw świata). Na terenie kolekcji funkcjonuje mała szklarnia, gdzie uprawiane są rośliny wrażliwe na mróz [7].

Kolekcja bylinowa została utworzona w latach 1993-1995 [23]. Zgromadzono w niej 790 taksonów na 1.3 ha. W centralnej części wijący się trawnik podkreśla kompozycje (m.in. astrów, dzielżanów) na nieregularnych rabatach na tle ciekawych gatunków i odmian drzew i krzewów ozdobnych. Na kamienistym wzniesieniu prezentowane są rośliny ogrodów skalnych, kwitnące wiosną. Kamienne murki i drewniana palisada tworzą tarasy na skarpie przeznaczonej dla roślin półcienistych, m.in. funkii. Po kamienistym wzniesieniu z roślinami górskimi spływa woda do dwóch małych oczek wodny. W zbiornikach i łączących je ciekach rosną gatunki podwodne: moczarka kanadyjska i rogatek sztywny jak i pływające: grzybień biały i grążel żółty, a nad brzegami rośliny stanowisk wilgotnych i bagiennych. Przez zbiorniki prowadzą kamienne ścieżki i mostek. Nieco bardziej na północ znajdują się dwie odrębne ekspozycje prezentujące liliowce (150 odmian) i piwonie (47 odmian) [8].

Za początek istnienia kolekcji drzew i krzewów (Arboretum) można przyjąć 1979 rok, kiedy posadzono pierwsze szpalery drzew według projektu dendrologa dr. inż. Andrzeja Marczewskiego. Obecnie kolekcja zajmuje 6 ha i liczy 2557 taksonów, w tym 91 magnoliowatych, 616 wrzosowatych (w pobliżu willi Janówek można podziwiać najstarsze, blisko 40-letnie okazy różaneczników zimozielonych). W najbardziej północnej części, obejmującej rośliny iglaste, zgromadzono 598 taksonów. Zgromadzono też dużą populację metasekwoi chińskiej [11]. Wrażenie robi kilkusetmetrowy szpaler rododendronów, z których wiele okazów osiągnęło ponad dwa metry wysokości [19].

Kolekcja flory Polski gromadzi rośliny naturalnie występujące na terenie Polski. Znajduje się na powierzchni 2.5 ha i liczy ok. 700 taksonów. Podstawę stanowią zlokalizowane po południowej stronie ul. Trufle gatunki objęte ochroną gatunkową, w tym ochroną ścisłą (164 gatunki), ochroną częściową (61 gatunków), oraz gatunki rzadkie lub wymarłe (238 gatunków). Ekspozycja roślin leśnych znajduje się we wschodniej części graniczącej z ul. Wczasową, tworząc tzw. „leśny zakątek”. Ekspozycja roślin światłolubnych usytuowana jest na stoku (tzw. rabata dydaktyczna, rabata słoneczna) na końcu alei dębowej, prowadzącej od bramy leśnej, i jest najstarszą częścią kolekcji powstałą w latach 1983-1984. Są w niej m.in. kosaciec bezlistny, nawrot czerwonobłękitny czy dyptam jesionolistny. Ekspozycja roślin terenów podmokłych (m.in. warzucha polska, kosaciec syberyjski czy długosz królewski) znajduje się przy krawędzi wąwozu niedaleko willi Janówek. W kolekcji są też gatunki roślin obszarów nadmorskich: turzyca piaskowa, piaskownica zwyczajna czy mlecznik nadmorski występujący na solniskach [9].

W 2003 roku w ramach kolekcji flory Polski otwarto kolekcję roślin górskich [23]. Kolekcja powstała dzięki dofinansowaniu przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej. Ekspozycja gatunków roślin z Tatr usytuowana jest na dwóch wzniesieniach zwanych „Gawrysiową Kopą” i „Kopieńcem Powsińskim”. Między nimi prowadzi czerwony szlak. Rośliny podzielone są na rosnące na podłożu granitowym oraz na podłożu zasobnym w węglan wapnia. Można tu spotkać krokusy, kosodrzewinę (przywiezioną w 1979 roku), sosnę limbę (tworzy tzw. lasek limbowy składający się z 203 osobników [18], przywieziona w 1986 roku), powojnik alpejski, dębik ośmiopłatkowy czy szarotkę alpejską. Ekspozycja gatunków z Pienin znajduje się na dwóch kolejnych, niższych wzniesieniach, bliżej domku góralskiego. Są to siedliska łąkowe i muraw naskalnych. Rośnie tu m.in. języcznik zwyczajny, smagliczka skalna czy chryzantema Zawadzkiego. W 2019 roku na pochyłości poniżej ekspozycji pienińskiej utworzono wrzosowisko. Florę lasów dolnoreglowych i połonin Bieszczadów można znaleźć na łagodnie ukształtowanej skarpie, a obok drewniany domek, który pełni rolę punktu informacyjnego o kolekcji. Ekspozycja roślin z Beskidów i Sudetów znajduje się w zachodniej części. Przy strumieniu umieszczono wymierające i rzadkie gatunki chwastów polnych (ok. 20 gatunków) [9].

Kolekcja roślin tropikalnych i subtropikalnych mieści się w szklarni „Zielony Raj” o powierzchni 2000 m2 i liczy około 1500 taksonów [10]. Szklarnia została przebudowana i udostępniona w 2003 roku [17]. Kolekcję podzielono na pięć części [18]. Jest tu największa w Polsce kolekcja roślin cytrusowych (cytryny, pomarańcze, mandarynki, pomele, limonki, grejpfruty, kalamondyny, cytrony i muraje). Są też rośliny użytkowe (kawa, herbata, figa, oliwka, bananowiec, ananas, wawrzyn, bambus, bawełna, maniok kauczukodajny), epifity i pnącza, sukulenty i kaktusy (m.in. Wollemia nobilis czy Pereskia grandiflora). Liczne grupy stanowią kolekcja paproci i kolekcja sagowców [10]. Pomiędzy roślinami umieszczono posągi hinduskich bożków [21].

W banku genowym żyta od lat 70-tych XX wieku zgromadzono ponad 2500 taksonów. Zasoby pozwalają zachować naturalną zmienność tego gatunku. Wysuszone do wilgotności 7-8% nasiona zamykane są próżniowo w opakowaniach z laminowanej folii aluminiowej i przechowywane w zamrażarkach w temperaturze -24 stopni Celsjusza [12]. W latach 90-tych XX wieku powołano Bank Nasion flory rodzimej. Stanowi on rezerwę w razie wymarcia poszczególnych gatunków na ich naturalnych stanowiskach. Do przechowywania wybrano kriokonserwację w ciekłym azocie, która umożliwia przechowanie nawet kilka tysięcy lat. Zdeponowanych jest ponad 730 próbek 220 rzadkich, zagrożonych i chronionych gatunków polskiej flory. Częścią Banku Nasion jest szklarnia dla aklimatyzacji siewek z przeprowadzanych testach kiełkowania [14]. Jedną z najmłodszych kriogenicznych kolekcji (lata 2009-2012) jest Bank Genów historycznych odmian jabłoni. Stanowi on uzupełnienie sadu pomologicznego. Po odwodnieniu jednopąkowe fragmenty (co najmniej 50 pąków z odmiany) umieszczane są w kriofiolkach i zamrażane. Próbki przechowywane są w zbiorniku chodzonym ciekłym azotem [13]. Jest to pierwszy bank genów jabłoni w Europie [39].

W 1998 roku z okazji 100-lecia odkrycia radu i polonu przez małżonków Curie założono pamiątkową aleję bukową. Dziewięć buków zostało posadzonych przez laureatów Nagrody Nobla. W 2017 roku, z okazji 150-lecia urodzin Marii Skłodowskiej-Curie, alei nadano imię noblistki [39].

20 maja 2006 roku w ogrodzie posadzono dąb papieski, upamiętniający Jana Pawła II [17]. Drzewo zostało wyhodowane z żołędzi dębu Chrobry, liczącego ponad 650 lat, które podczas audiencji leśników w Watykanie poświęcił papież Jan Paweł II [26].

15 maja 2015 roku odsłonięto [1] pomnik pamięci Zasłużonych dla Ogrodu Botanicznego PAN [39], upamiętniający profesorów: Romana Kobendzę, Bogusława Molskiego, Szczepana Pieniążka i Emila Nalborczyka [1].

Na terenie ogrodu znajduje się szereg ciekawych budynków. Przy południowej bramie znajduje się Centrum Edukacji Przyrodniczo-Ekologicznej. Częścią centrum jest umieszczona po drugiej stronie parkingu, dalej na wschód, dydaktyczna Oczyszczalnia. Obok centrum mieści się też kawiarnia Cafe Ogród, która słynie z autorskich wypieków inspirowanych porami roku oraz lodów [20].

W zachodniej części znajdują się garaże i wiaty. Obok parkingu zachodniego mieści się Centrum Edukacyjno-Konferencyjne "Nature at Arts". Jest to pięć połączonych ze sobą szeregowo dłuższym bokiem parterowych budynków. Przy ul. Prawdziwka zlokalizowane jest Centrum Ogrodnicze z dobudowaną szklarnią.

Tuż przy wejściu od strony Parku Kultury znajduje się biała Altana Chińska [22].

W centrum ogrodu mieści się szklarnia połączona przejściem z dwukondygnacyjnym budynkiem laboratorium. Przy ogrodzie bylinowym, niedaleko Oczyszczalni, znajduje się Bank Nasion. Mieści się on w budynku na planie kwadratu, który ma dwie kondygnacje i poddasze, jest jednoklatkowy i niepodpiwniczony. Jego bryła jest stosunkowo zwarta o urozmaiconej geometrii dachu. Został wybudowany w 1988 roku. Składa się z budynku głównego przeznaczonego na laboratoria oraz hydroforni, a w części centralnej dachu wbudowano małą szklarnię. Powierzchnia użytkowa liczy 862 m2 [34].

Najstarsze, przedwojenne zabudowania dawnej wsi znajdują się w południowo-wschodniej części kompleksu. Znajduje się tu m.in. willa Gronówek, będąca siedzibą dyrekcji ogrodu [36], willa Janówka (zwana obecnie Fangorówką) czy Pokerówek II, jednokondygnacyjny murowany budynek zaplecza socjalnego, w całości podpiwniczony, o stropie betonowym, kryty papą. Dawniej mieścił się w nim pierwszy bank nasion [34]. Są też dawne budynki gospodarcze, jak Wozownia, obecnie budynek zaplecza warsztatowego, dwukondygnacyjny, częściowo podpiwniczony, o prostokątnej, wydłużonej podstawie. Został wybudowany w 1988 roku metodą tradycyjną. Na parterze znajduje się warsztat mechaniczny oraz stolarnia, a na piętrze pomieszczenia socjalne. Powierzchnia użytkowa wynosi 254 m2 [34]. Obok stoi dawny Dom Ogrodnika, później stołówka pracownicza, a następnie budynek administracyjny. Składa się podpiwniczonego dwukondygnacyjnego budynku głównego z poddaszem w kształcie litery I oraz przybudówki gospodarczej. Budynek główny wybudowany został około 1938 roku, przybudówkę wykonano na początku lat 80-tych XX wieku. Liczy 174 m2 powierzchni całkowitej. Przeznaczony jest na zaplecze socjalne [34]. Obok mieści się niewielka Szklarnia. To budynek wolnostojący, parterowy, częściowo podpiwniczony. Składa się z części przeszklonej o powierzchni użytkowej 84.18 m2, budynku 19.87 m2 i piwnicy 18.06 m2 [35]. Ponadto na całym terenie ogrodu porozrzucane są niewielkie pawilony gospodarcze.

Fangorówka

Na terenie Ogrodu znajduje się willa Janówek [26], wpisana do rejestru zabytków [27]. Jest to dwukondygnacyjny budynek z poddaszem na planie litery T, w części podpiwniczony. Jest stosunkowo zwarty o urozmaiconej elewacji, z wyeksponowanymi wejściami. Powierzchnia użytkowa liczy 499 m2 [34].

Na skarpie znajdował się wydzielony na początku XX wieku z dóbr bielawskich majątek zwany Janówkiem. Wtedy też powstał dom mieszkalny na terenie majątku [37]. W 1922 roku willa została zakupiona wraz z okolicznym majątkiem przez rodzinę Fangorów [27]. Konrad Fangor budynek wyremontował i rozbudował [37]. Z tyłu willi znajdował się kort tenisowy, obecnie wykorzystywany do celów gospodarczych [27]. Czasem przyjeżdżali tam grać nawet tenisiści z Warszawy [29].

Dzieciństwo swe spędzali tam późniejszy malarz Wojciech Fangor i jego brat, astronom Roman [27]. Wojciech w latach 1943-1944 pobierał w wilii prywatne lekcje malarstwa m.in. u prof. Felicjana Szczęsnego Kowarskiego [28]. W ramach jednej z prac zaliczeniowych namalował na suficie salonu [28] „Plejady”, plafon o wymiarach 9 m x 4.5 m. Jest to pierwsze monumentalne dzieło wybitnego artysty i najważniejsze świadectwo jego obecności w Powsinie [30]. Plejady przedstawiają grupę siedmiu mitologicznych kobiet oraz gwiazdozbiór o tej nazwie i zostały wykonane sielankowo-rokokowej stylizacji [33].

Wojciech Fangor tuż po wojnie zbudował w rodzinnym majątku swoje pierwsze małe obserwatorium astronomiczne. Gdy po wojnie otrzymał dyplom, znów tu zamieszkał i żył z ogrodu, w którym rosły owoce, pomidory, cebula. Produkty woził na targ do Piaseczna. Pewnego razu zawiózł obrazy furmanka do Galerii Młodych Artystów i Naukowców na pl. Piłsudskiego, jednak po trzech tygodniach zabrał je z powrotem bez żadnego odzewu [38].

W 1948 roku majątek został skonfiskowany właścicielom [37], podobnie jak pozostałym mieszkańcom Janówka i przeszedł na własność Państwa. Fangorów wypłacono odszkodowanie [27], a grunty przekazano Ogrodowi Botanicznemu PAN [34].

Budynek był remontowany, wykonano klinkierową okładzinę wykończonego w tynku cokołu i betonowych schodów zewnętrznych, a także zamontowano podokienniki z kształtek klinkierowych, wykonano posadzkę na tarasie głównym, na tynku zewnętrznym wykonano gładź na bazie cementu, wymieniono okna na nowe (drewniane, ze szprosami nałożonymi od zewnętrznej strony), wymieniono pokrycie dachu na dachówkę zapewne średzką typu S i naprawiono kominy, a w 2001 roku budynek osuszono [37]. Obecnie są tu organizowane wystawy sztuki inspirowanej przyrodą [26].

Dobra powsińskie w ramach tzw. klucza wilanowskiego należały przed II wojną światową do hr. Branickiego. W 1938 roku 90 mórg zostało zakupionych z przeznaczeniem na pole golfowe, obecnie teren Parku Kultury w Powsinie [16]. Była to granica gminy Wilanów. Dalej na południe położone były pola dóbr bielawskich. Przed II wojną światową kresem gminy Wilanów było pole golfowe. Dalej położone były pola dóbr bielawskich. Teren odznaczał się szczególnymi warunkami mikroklimatycznymi. Poniżej skarpy znajdowały się żyzne i urodzajne ziemie Urzecza, na górze był teren zwany od XVII wieku Gawrońcem (skarpę porastał bór zamieszkiwany zapewne przez gawrony). Na tym terenie można było odnaleźć sadzawki, których pozostałością mogą być stawy na terenie ogrodu. Gawroniec posiadał 260 mieszkańców w tym 90 rolników, zajmując 78.35 ha, z czego grunty orne liczyły 57,55 ha, w tym sady i ogrody 5.76 ha [27].

Obok majątku Gawroniec znajdował się majątek Janówek. Tworzył go duży sad i willa na wysokim brzegu Wisły. Obok znajdował się Gronówek oraz zabudowania gospodarcze. Do tego dochodziły ogrody, kort tenisowy i stawy (obecnie jeden zlikwidowano, a drugi wydłużono o kilkanaście metrów w stosunku do pierwotnego układu). Stawy oddzielała grobla, obok której w murowanym budynku znajdowała się pompa do dostarczania wody do podlewania roślin. Dzisiejszą ul. Prawdziwka nazywano wówczas Czarną Drogą" od wyrzucanego na drogę popiołu ze spalanego w piecach węgla. Janówek w okresie międzywojennym kupiła rodzina Fangorów [38].

Z inicjatywy profesorów Bolesława Hryniewieckiego i Romana Kobendzy (kierowników Ogrodu Botanicznego UW) pojawiły się pierwsze pomysły założenia w tym rejonie nowego ogrodu [1]. Ogród miał być trzy razy większy niż obecnie i sięgać trasy Wilanów-Konstancin, nieopodal której znajdować się miał rekreacyjny zalew wiślany powstały po poszerzeniu Wilanówki [27].

W 1948 roku profesor Roman Kobendza z żoną Jadwigą przedstawił projekt ulokowania nowego ogrodu botanicznego [24] na terenach byłego Golf-Klubu i majątku ziemskiego Powsin. Jego organizacją zajęło się Polskie Towarzystwo Botaniczne. W 1956 roku zespół warszawskich botaników kierowany przez prof. Wacława Gajewskiego przedstawił szczegółowy projekt. 1 stycznia 1957 roku w PAN został powołany do życia zakład naukowy Centralny Ogród Botaniczny [17] pod kierownictwem prof. Wacława Gajewskiego. Zakład jednak po 10 miesiącach zaprzestał działalności [24].

30 czerwca 1951 roku część gruntów gromady Gawroniec i Bielawy włączono do Warszawy. Mieszkańcy Janówka dowiedzieli się o tym dopiero 30 marca 1953 roku [27].

W 1962 roku profesorowie Wacław Gajewski, Tadeusz Gorczyński, Henryk Teleżyński i Alfons Zielonka podjęli ponowne próby organizacji ogrodu [17].

W roku 1970 w Skierniewicach w Zakładzie Genetyki Roślin PAN z inicjatywy prof. Szczepana Pieniążka powstała Pracownia Zasobów Genowych Roślin Uprawnych mająca za zadanie przygotowanie podstaw do organizacji ogrodu w Powsinie [17]. W pierwszych czterech latach zostały zorganizowane laboratoria badawcze, biblioteka, bank nasion oraz zgromadzono pierwsze kolekcje. Zespół liczył wówczas około 20 osób [1]. 1 lipca 1974 roku decyzją Prezydium Rządu PRL i Prezydium Polskiej Akademii Nauk powstał Ogród Botaniczny PAN jako samodzielna placówka naukowo-badawcza. Dyrektorem został dr Bogusław Molski [1].

W latach 1976-1977 zakupiono 40 ha gruntów majątków Janówek i Pokerówek [1]. W tym czasie w zachodniej części znajdowały się pola uprawne, a we wschodniej istniały zabudowania. Docelowo planowano zakup ponad 250 ha. W latach 80-tych XX wieku w ogrodzie powstał największy na świecie bank genów żyta. W marcu 1989 roku funkcję dyrektora objął Jerzy Puchalski [1].

12 maja 1990 roku ogród udostępniono do zwiedzania [1].

W 1992 roku powstał unikatowy w skali Europy kriogeniczny bank nasion dla rodzimych gatunków flory naturalnej Polski [1].

W 1995 roku rozpoczęło funkcjonowanie Centrum Edukacji Przyrodniczo-Ekologicznej, utworzono ogród bylin ozdobnych [1] i kolekcję roślin egzotycznych [17]. W 1998 roku rozpoczęto tworzenie rozarium, które dziesięć lat później zdobyło zaszczytne miano kolekcji narodowej [1].

Kolejno, w latach 1998 i 1999, ogród był wybierany przez czytelników Gazety Stołecznej jako Magiczne miejsce Warszawy, zdobył też wyróżnienie Rady Miasta Stołecznego Warszawy “Zasłużony dla Warszawy” [24].

W 2000 roku zakończono tworzenie kolekcji róż i udostępniono ją zwiedzającym. 12 września 2003 roku [17] nastąpiło otwarcie największego na polskim niżu ogrodu roślin górskich oraz w grudniu szklarni o powierzchni 2200 m2 z kolekcją roślin tropikalnych i subtropikalnych. Rozbudowano arboretum i dział roślin użytkowych i ozdobnych. Powstał sad pomologiczny ze starymi (historycznymi) odmianami jabłoni [1].

W 2004 roku oddano do eksploatacji oczyszczalnię, element działu edukacji ekologicznej [17].

W 2011 roku ogród otrzymał nazwę: "Polska Akademia Nauk Ogród Botaniczny – Centrum Zachowania Różnorodności Biologicznej w Powsinie" [1].

W 2015 roku powstał sensoryczny Ceramiczny Ogród Botaniczny, finansowany przez Biuro Kultury m. st. Warszawy, a wymyślony przez Fundację Ogród Ceramiki. Instalacja ma na celu stymulowanie zmysłów: wzroku, dotyku, słuchu oraz węchu. Została stworzona przez absolwentów ASP: Paulinę Gobiecką i Artema Dmytrenko [32]. Jest to pierwszy taki ogród w Warszawie [31].

W 2015 roku Marszałek Województwa Mazowieckiego przyznał ogrodowi Medal Pamiątkowy Mazovia za wybitne zasługi oraz całokształt działalności na rzecz województwa [39]. W 2017 roku dyrektorem ogrodu został Paweł Kojs. Wykonano przebudowę kolekcji terenowych i szklarniowych [1].

W 2019 roku w ogrodzie gościł Jego Cesarska Wysokość Następca Tronu Książę Akishino wraz z małżonką Księżną Kiko. Para książęca zasadziła drzewo wiśni na terenie nowo utworzonego Reiwa Sakura Garden [39].